چه کنیم تا پوکی استخوان نگیریم

 

چه کنیم تا پوکی استخوان نگیریم

 با افزایش سن، ضعف ، شکستگی استخوان ، خمیدگی پشت و کوتاه شدن قد ایجاد می‌شود که اغلب کارشناسان از این علائم به عنوان نشانه‌های پیری یاد می‌کنند ، اما این علائم در واقع نشانه‌های یک بیمار «پوکی استخوان» (استئوپروز) است.

مهران ستاره، جراح و متخصص ارتوپدی که پوکی استخوان را به دلیل عدم وجود درد و هرگونه علائم هشداردهنده‌، قاتل خاموش می‌نامد، این عارضه را کاهش تراکم استخوان تعریف کرده و اظهار می‌کند: افزایش سن، عدم تحرک، یائسگی، رژیم غذایی فاقد پروتئین و کلسیم، مصرف برخی داروها، عدم تماس با نور خورشید بویژه در مناطق سردسیر و نیز زمینه‌های ارثی و عوامل ژنتیکی، از جمله عوامل موثر در پیشرفت و تسریع کاهش تراکم استخوان است.

ژیلا امینی، فیزیوتراپ هم داروهای ضد انعقاد خون نظیر هپارین، ضدتشنج مثل فنتوئین، داروهای ادرارآور، مصرف طولانی مدت مسکن‌ها، اختلالات هورمونی نظیر کم‌کاری و پرکاری تیروئید و ابتلا به دیابت را در بروز پوکی استخوان موثر می‌داند.

ستار غانمی‌فرد که پژوهش‌هایی در خصوص تغذیه دانش‌آموزان و دانشجویان داشته، کمبود کلسیم را یکی از اصلی‌ترین عوامل ابتلا به پوکی استخوان می‌داند و می‌گوید: کاهش استروژن، مصرف سیگار و الکل و برخی بیماری‌ها نیز در کاهش توده استخوانی موثر است.

منابع کلسیم

غانمی‌فرد، شیر کم‌چرب، ماست بدون چربی، پنیر، دانه خردل، کلم پیچ، کنسرو ماهی آزاد با استخوان و نیز ساردین با استخوان، گل‌کلم، برگ کلم و برگ شلغم را از جمله منابع غذایی غنی از کلسیم دانسته و اضافه می‌کند: انواع مواد خوراکی نظیر سیب زمینی، کدو، نخود، صیفی‌جات و ریشه بعضی از این مواد نیز منبع مناسبی برای تامین کلسیم هستند.

این پژوهشگر تغذیه با ذکر این مطلب که حبوبات نیز منبع خوبی برای کلسیم هستند، اظهار می‌کند: مقدار کلسیم جذب شده از حبوبات به خاطر اسید فیتیک موجود در آنها کم است. غانمی‌فرد، لبنیات پرچرب مانند خامه و پنیر چرب را حاوی کلسیم کمتری می‌داند و توصیه می‌کند: از خوردن غذاهای پرچرب پرهیز شود؛ چرا که وجود چربی در غذا باعث ترکیب آن با کلسیم در روده‌ها و ایجاد ترکیبات نامحلول کلسیم می‌شود که این ماده معدنی را غیرقابل جذب می‌کند.

تشخیص بیماری

طبق پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی، این بیماری در سراسر دنیا در حال افزایش است، این در حالی است که تا 20 سال گذشته به دلیل نبود راهی برای اندازه‌گیری تراکم استخوان و درمان بیماری، وجود آن نادیده گرفته می‌شد؛ اما امروزه از طریق دانسیتومتری میزان تراکم استخوان قابل اندازه‌گیری است. امینی با اشاره به این‌که مچ دست، ران و مهره‌های پشتی، شایع‌ترین مناطق درگیر پوکی استخوان هستند، تصریح می‌کند: این بیماری اغلب به طور تصادفی در عکسبرداری با اشعهX ، ایجاد شکستگی در طول یک تصادف یا درد پشت در اثر ایستادن طولانی مدت، خود را نشان می‌دهد. غلامرضا احمدی، متخصص پزشکی هسته‌ای، دانسیتومتری را اندازه‌گیری تراکم ماده معدنی استخوان عنوان کرده و می‌گوید: به دلیل ارتباط مستقیم بین پوکی استخوان و شکستگی، انجام دانسیتومتری جهت تعیین میزان طبیعی ماده معدنی استخوان پیشنهاد می‌شود.

وی با بیان این که دانسیتومتری روشی بی‌ضرر برای تشخیص زودرس پوکی استخوان است، توصیه می‌کند: قبل از ابتلا به این بیماری، زنان بالای 45 سال و مردان بالای 55 سال، حتی بدون داشتن علائم پوکی استخوان این تست را انجام دهند تا در آینده دچار شکستگی استخوان نشده و متحمل هزینه‌های سرسام‌آور و درد روحی و جسمی ناشی از این بیماری نشوند.

این پزشک متخصص، سنجش استخوان را برای زنان یائسه، بویژه کسانی که زودتر دچار یائسگی می‌شوند، بیماران دیابتی، پیوند کلیوی، تالاسمی ماژور، افرادی که به مدت طولانی از کورتیکواستروئیدها استفاده کرده‌اند، بیمارانی که به علل مختلف دچارشکستگی شده و افرادی که در سنین بالاتر به سر می‌برند، ضروری عنوان کرد.

احمدی با ذکر این مطلب که هزینه انجام سنجش تراکم استخوان به مراتب کمتر از هزینه درمان استئوپروز (پوکی استخوان) است، تصریح می‌کند: این مبلغ بسته به نوع و مرحله بیماری در افراد مختلف متفاوت بوده و به طور تقریبی هزینه‌ای معادل 26 هزار تومان مورد نیاز می‌باشد.

وی ادامه داد: در صورتی که میانگین بین 5/2 تا 1 باشد، فرد دچار استئوپنی و کمبود استخوان و در میانگین‌های بالای 5/2 مبتلا به استئوپروز بوده و در معرض شکستگی قرار دارد.

عوارض

دکتر ستاره، شکستگی را مهم‌ترین عارضه پوکی استخوان می‌داند و می‌گوید: در استئوپروزهایی که در سنین بالا رخ می‌دهد، اولین شکستگی در ناحیه لگن، در 30 - 25 درصد موارد منجر به مرگ بیمار خواهد شد. وی اظهار می‌کند: 50 درصد این گروه نیز با وجود درمان، طی یک سال پس از شکستگی جان خود را از دست می‌دهند که این آمار، رقم بالایی به حساب می‌آید. این ارتوپد متذکر می‌شود: چنانچه فردی از ارتفاعی کمتر از سطح بدن خود سقوط کند و دچار شکستگی شود، قطعا به پوکی استخوان مبتلا می‌باشد.

درمان

یک جراح و متخصص ارتوپدی، استخوان را بافت پویا و دائما در حال ساخت‌وساز و تخریب معرفی و تصریح می‌‌کند: هدف از درمان استئوپروز، کاهش پروسه تخریب نسبت به ساخت‌وساز و منطقی کردن شیب کاهش تراکم استخوان می‌باشد.

امینی درخصوص درمان علائم استئوپروز از طریق فیزیوتراپی اظهار می‌کند: چنانچه استخوان‌ها در اثر پوکی دچار شکستگی شده و محدودیت حرکتی پیدا کرده باشند، با انجام ورزش‌های مناسب همچنین با بهره‌گیری از فیزیکال‌تراپی، الکتروتراپی و مکانوتراپی، دامنه حرکتی مفاصل به حالت نرمال بازگردانده شده و از دفرمیته آنها جلوگیری می‌کند.

وی می‌افزاید: فیزیوتراپی موجب کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت بیماری می‌گردد. در سنین بالای 40 سال نیز کاهش درد و بازگشت دامنه حرکتی مفاصلی که محدودیت یافته‌اند، از طریق درمان امکان‌پذیر می‌باشد. امینی با ذکر این مطلب که استئوپروز در سنین بالای 65 سال قابل درمان نیست، ابراز می‌کند: در افرادی که به میزان زیادی داروی کورتون مصرف کرده‌اند، پوکی استخوان قابل درمان نمی‌باشد؛ اما دفرمیته‌های مفاصل قابل رفع است.

وی هر دوره فیزیوتراپی را شامل 10 جلسه عنوان می‌کند و می‌گوید: طول دوره درمان با توجه به میزان پیشرفت بیماری و تشخیص پزشک متفاوت می‌باشد. سازمان بهداشت جهانی، سال‌های 2000 تا 2010 را دهه استخوان و مفاصل نامیده است و می‌گوید: این اقدام بیانگر آثار و تبعات ویرانگر و خطرزای پوکی استخوان می‌باشد که عنوان «اپیدمی خاموش قرن» را نیز به خود گرفته است.

براساس تغییرات سال‌های اخیر در میزان این بیماری در نقاط مختلف دنیا، پیش‌بینی می‌شود این بیماری در 60 سال آینده، در بعضی مناطق که شیوع کمتری داشته، روبه افزایش خواهد گذاشت و برعکس مثلا امروزه آمریکای شمالی و اروپا، نیمی از موارد شکستگی مفصل ران را در افراد مسن شامل می‌شوند، با اقدامات پیشگیرانه‌ای که در حال حاضر روی دختران جوان متمرکز شده است، تا سال 2050 این میزان قابل کاهش به یک‌چهارم می‌باشد. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود در آسیا و آمریکای لاتین، شیوع پوکی استخوان همچنان روبه افزایش باشد.