ضرورت حضور پرفیوژنیست‌ها در اعمال جراحی قلب

در حاشیه برگزاری نخستین کنگره پرفیوژن در جراحی قلب مطرح شد

ضرورت حضور پرفیوژنیست‌ها در اعمال جراحی قلب

جام جم آنلاین: نخستین کنگره بین‌المللی انجمن پرفیوژن ایران به همت انجمن پرفیوژنیست‌های ایران، انجمن جراحان قلب و انجمن بیهوشی قلب ایران و با هدف ارتقای سطح علمی متخصصان این رشته و همچنین معرفی این گروه از افراد که در جراحی قلب حفظ حیات بیمار را به عهده دارند، در سالن شهید غرضی مجتمع بیمارستانی میلاد برگزار شد.  

 

رشته پرفیوژن رشته ناشناخته‌ای است که از پیشرفت یکنواختی همراه با دیگر رشته‌های توسعه‌یافته در کشور برخوردار نبوده است. این در حالی است که اعمال جراحی قلب بدون حضور پرفیوژنیست‌ها که مسوولیت نظارت بر عملکرد ماشین‌های قلب و ریه مصنوعی در حین عمل جراحی را به عهده دارند، امکان‌پذیر نخواهد بود.
با توجه به این‌که این گروه از افراد در درمان بیماران کرونری و همچنین بیماری‌های مادرزادی قلبی نقش اساسی را به عهده دارند، لازم است زمینه مناسبی برای انجام مطالعات جدی در این رشته فراهم شود.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات پرفیوژنیست‌ها در کشور آکادمیک نبودن این رشته به عنوان یک رشته دانشگاهی است که خوشبختانه تلاش‌های گسترده‌ای در حال انجام است تا این رشته به عنوان یک رشته دانشگاهی مورد تایید قرار گیرد و به تصویب برسد.

در حال حاضر بیش از 80 درصد اعمال جراحی کرونری قلب باز با پمپ انجام می‌شود و علاوه بر این، 95 درصد جراحی‌های بیماری‌های وراثتی اطفال نیز از طریق پمپ انجام می‌گیرد. با توجه به کاهش سن بیماری‌های قلبی در کشور و انجام سالانه بیش از 30 تا 40هزار جراحی قلب در کشور، گسترش و ایجاد زمینه‌ای مناسب برای درمان این گروه از بیماران بسیار ضروری خواهد بود.
گسترش اعمال جراحی قلب در کشور نیز تنها به گسترش گروه جراح محدود نخواهد شد، بلکه هرگونه اقدامات انجام شده در این راستا باید بتواند زیرمجموعه‌های جراحی قلب اعم از پرستاری قلب، بیهوشی و پرفیوژن را که در ارتباط مستقیم با جراح هستند، تحت پوشش خود قرار دهد.
به گفته دکتر اسماعیل اصدق‌پور، عضو هیات‌مدیره انجمن جراحان قلب و دبیر اجرایی کنگره، رشته پرفیوژن یا گردش خون خارج از بدنی شاخه‌ای خارج از طب است که ارتباط صددرصد و هماهنگ با جراحی قلب دارد. در حقیقت اعمال جراحی قلب فقط در مراکز مجهز به دستگاه‌های گردش خون خارج از بدنی یا قلب و ریه مصنوعی امکان‌پذیر است. افرادی که با دستگاه‌های گردش خون خارج از بدنی کار می‌کنند، پمپیست یا پرفیوژنیست هستند.
تقریبا جز تعداد کمی از اعمال جراحی بسته اطفال، دیگر اعمال جراحی قلب اطفال یا وراثتی اطفال با استفاده از دستگاه‌ پمپ قلب و ریه مصنوعی انجام می‌شوند و در درمان بیماری‌های دریچه‌ای قلب بزرگسالان و بیش از 70 تا 80 درصد اعمال جراحی کرونری وجود پمپ قلب و ریه مصنوعی ضروری خواهد بود. پس از تشخیص بیماری‌های قلبی به وسیله کاردیولوژیست یا متخصص قلب اطفال و بزرگسالان، بیمار برای درمان به جراح ارجاع می‌شود. 
در اتاق عمل، تیم جراحی متشکل از حراج قلب، کمک‌جراح و تکنیسین اتاق عمل و همچنین کمک‌جراحانی که ورید از پای بیمار جدا می‌کنند یک ضلع مثلث هستند، در ضلع دیگر این مثلث گروه بیهوشی شامل متخصص بیهوشی قلب و تکنیسین‌های بیهوشی قرار می‌گیرند.
این در حالی است که گروه پرفیوژن یا کارشناسی که دوره‌های مخصوص قلب و ریه مصنوعی را گذرانده‌اند در ضلع سوم این مثلث قرار می‌گیرند که هدایت و کنترل دستگاه گردش خونی خارج از بدنی را به عهده می‌گیرند.
همزمان با عمل جراحی این گروه باید دستگاه قلب و ریه را آماده و تجهیز کنند. زمانی‌که جراح شروع به عمل جراحی می‌کند، این دستگاه آماده می‌شود. با توجه به این‌که عمل جراحی دریچه قلب یا بسیاری از اعمال جراحی قلب اطفال و همچنین اعمال جراحی قلب باز با تحرک قلب امکان‌پذیر نیست، حتما باید ایست قلبی داده شود و گردش خون از مدار بدن خارج گردد و تحت کنترل این دستگاه قرار ‌گیرد.
زمانی که گردش خون بیمار به دستگاه قلب و ریه مصنوعی وصل می‌شود، ریه و قلب از مدار خارج و همه متغیرهایی که با گردش خون و عملکرد ریه سروکار دارند به وسیله این دستگاه تنظیم می‌شود.
این دستگاه نیز خود شامل قسمت‌های مختلفی است. افرادی که با این دستگاه کار می‌کنند باید نسبت به فیزیولوژی قلب و ریه، کلیه، خون، گردش خون، ساختمان رگ‌های بدن و همچنین پاسخ بدن نسبت به عوامل خارجی آگاهی کافی داشته باشند.
در کشورهای اروپایی و آمریکایی تحصیلات آکادمیک و دوره‌های آموزشی خاصی برای این گروه از افراد وجود دارد، اما متاسفانه در ایران شناخت کاملی از این رشته وجود نداشته و پیش از انقلاب این کار بیشتر به صورت تجربی انجام می‌شده است اما در دهه گذشته زمینه مناسبی برای آموزش کارشناسان پرستاری، بیهوشی و اتاق عمل فراهم شده است. این افراد پس از گذراندن دوره‌های آموزشی 5/1 تا 2 ساله در این رشته مدرک پرفیوژن می‌گیرند.
اگرچه این گروه مسوولیت بسیار مهمی به عهده دارند و پا به پای جراح در اتاق عمل به درمان بیمار کمک می‌کنند، این مهم برای جامعه‌شناخته شده نیست. کوچک‌ترین بی‌احتیاطی، کم‌توجهی یا ناآگاهی نسبت به دستگاه گردش خون خارج از بدنی، منجر به ایجاد عوارض وخیم و جبران‌ناپذیری در سلامت بیمار خواهد شد.
به گفته اصدق‌پور، علی‌رغم این‌که پرفیوژنیست‌ها، در مرکز آموزشی  درمانی مانند مرکز قلب شهید رجایی، شریعتی و بیمارستان امام خمینی دوره‌هایی را طی می‌کنند، اما پست سازمانی یا جایگاه شغلی خاصی برای آنها در وزارت بهداشت تعریف نشده و متاسفانه رشته‌ای به این عنوان به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی نرسیده است.
از چند سال پیش انجمن پرفیوژن تشکیل شده است که از انجمن جراحان قلب جدا نخواهد ماند، چرا که جراحی قلب بدون حضور پرفیوژنیست‌ها امکان‌پذیر نیست.
امروزه فناوری‌های جدید بدون حضور نیروهای انسانی متخصص ارزشی ندارد و به همین سبب داشتن تحصیلات آکادمیک برای پرفیوژنیست‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد.
جالب است بدانید اگرچه در جراحی قلب، حفظ حیات بیمار به عهده پرفیوژنیست است، اما بیش از 95 درصد افرادی که تحت عمل جراحی قلب باز قرار گرفته‌‌اند، اصلا هیچ آشنایی نسبت به این افراد ندارند و فقط حراج را می‌‌شناسند. وقتی جراحی آغاز و ایست قلبی داده می‌شود، این گروه با بررسی متغیرهای موجود در خون و همچنین افزودن ترکیبات مورد نیاز، گردش خون بیمار را در این زمان ثابت نگاه می‌دارند.
دستگاهی به نام مبدل حرارتی به ماشین قلب و ریه مصنوعی وصل می‌شود که با توجه به نیاز بیمار، درجه حرارت بدن او را تا حد امکان کاهش می‌دهد تا آسیب کمتری به قلب برسد.

انجام سالانه بیش از 30 تا 40هزار جراحی قلب درکشور،گسترش و ایجاد زمینه‌ای مناسب برای درمان این گروه از بیمارانرا ضروری کرده است

در این شرایط درجه حرارت از 37 درجه به حدود 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد می‌رسد و بنابراین حضور حداقل 2 پرفیوژنیست در اتاق عمل الزامی خواهد بود.
اگر چه امروزه انجام عمل جراحی قلب در حال تپش نیز مورد توجه قرار گرفته است، اما همچنان 80 درصد عمل‌های جراحی کرونری از طریق پمپ قلب و ریه مصنوعی انجام می‌شود.

 بر این اساس لازم است رشته پرفیوژن به شکل آکادمیک در کل کشور گسترش یابد تا با آموزش نیروهای انسانی بتوان با عوارض کمتری جراحی‌های قلب را در کل کشور انجام داد.

نبض حیات بیماران در دست پرفیوژنیست‌ها

به گفته علی بروجردی، عضو هیات مدیره انجمن پرفیوژنیست‌های ایران و رئیس سیستم انفورماتیک انجمن، از آنجایی‌که پرفیوژنیست باید زمینه کاملا ثابتی رابرای جراح فراهم کند، می‌توان گفت در اعمال جراحی قلب، حیات بیمار به عهده پرفیوژنیست‌هاست.
اگر چه در سال‌های اخیر، در زمینه ایجاد روش‌های تحقیقی پرفیوژن اقدامات موثری انجام شده، اما همچنان زمینه‌ای برای ظهور آن فراهم نشده است و علی‌رغم همه کمبودهای موجود در این زمینه، در کشور ما نیز پرفیوژنیست‌ها همگام با کشورهای اروپایی و آمریکایی در حال حرکت هستند.
کنگره برگزار شده از عملکرد قابل قبول و رضایت‌بخشی برخوردار بود. بیش از 100 درصد پرفیوژنیست‌های ایران در این کنگره ثبت نام کردند که بیش از 85 درصد آنها شرکت موثر و فعالی داشته و مقالات بسیار پیشرفته‌ای را از نظر علمی  ارائه کردند. حضور پزشکان جراح قلب و متخصصان بیهوشی در کنگره پرفیوژن نیز نقش بسیار مهمی در افزایش بار علمی این کنگره داشته است.
اگرچه این کنگره با هدف ارتقای سطح علمی شرکت‌کنندگان و آشنایی با یافته‌های علمی جدید در زمینه پرفیوژن برگزار شد، اما بدون تردید می‌توان از تجربیات به دست آمده در این کنگره  که برای نخستین بار در ایران برگزار شد   به منظور ایجاد زمینه مناسبی برای هر چه پربارتر شدن کنگره‌های بعدی، استفاه کرد.
با استفاده از راهکارهای موثر، نقش پرفیوژنیست‌ها در اتاق عمل که تاکنون کمتر مورد توجه بوده است به آگاهی عموم رسید تا ماهیت این گروه از افراد متخصص که پیش از این برای بیماران ناشناخته بوده است بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.

پرفیوژن آکادمیک می‌شود

به گفته حمیدرضا دربان ، متخصص ماشین‌های قلب و ریه (پرفیوژن)‌، استادان دانشگاهی در آمریکا  که به دعوت انجمن پرفیوژنیست‌های ایران برای ایراد سخنرانی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی همراه 2 همکار دیگر از امارات عربی متحده و عربستان‌سعودی در این کنگره شرکت داشتند  این کنگره در ده دوازده سال گذشته در مقایسه با کنگره‌هایی که در زمینه قلب و عروق برگزار شده یکی از پربارترین کنگره‌ها بوده که مستقیم زیر نظر انجمن پرفیوژن ایران و تحت حمایت انجمن جراحان قلب و استادان این رشته برگزار شده است.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این کنگره کیفیت بسیار خوب مقالات ارائه شده بود که می‌تواند نقش مهمی در پیشرفت این علم از نظر آکادمیک در کشور داشته باشد. متاسفانه در این زمینه نه‌تنها در ایران بلکه در سطح خاورمیانه نیز یک رشته آکادمیک ثبت شده در سطح دانشگاهی وجود ندارد.
دربان  که در حال حاضر مدیریت اجرای برنامه آکادمیک پرفیوژن در مرکز ملک فیصل عربستان‌سعودی را به عهده دارد  خاطرنشان کرد که هیات مدیره انجمن پرفیوژنیست‌های ایران در تلاشند در یکی از دانشگاه‌های کشور این رشته به عنوان یک رشته آکادمیک از زیرشاخه‌های پیراپزشکی قلب، دانشجو بپذیرد.
متخصصان رشته‌های علوم پایه پزشکی، علوم آزمایشگاهی، پرستاری و... که هم تجربه کار کلینیکی داشته‌اند و هم در ارتباط نزدیک با بیمار بوده‌اند مجاز به شرکت در این دوره‌ آموزشی دو ساله خواهند بود. با توجه به این که در فاصله زمانی 2 تا 3 ساعته انجام عمل جراحی، تمام فیزیولوژی بدن تحت کنترل پرفیوژنیست‌ها قرار می‌گیرد.

این افراد باید از توانایی علمی لازم از نظر فارماکولوژی، بیماری‌های گوارشی، فیزیولوژی سیستم گردش خون و فیزیولوژی اسیدها و بازها برخوردار باشد. تنها یک سهل‌انگاری کوچک و تصمیم‌گیری نادرست منجر به صدمه خوردن در حین انجام عمل جراحی خواهد شد.
بسیاری از جراحان قلب بر این باورند که خطرناک بودن و طبیعت کار پرفیوژنیست‌ها معادل کاری است که مسوولان برج مراقبت در کنترل خطوط هوایی به عهده دارند و تنها یک اشتباه کوچک و جزیی منجر به مرگ افراد خواهد شد.
خوشبختانه در ایران حدود 200 پرفیوژنیست با تیم جراحی قلب و عروق همکاری می‌کنند که پیشرفت آنها و تبادل اطلاعات علمی در مجامع داخلی و خارجی مستلزم برخورداری از حمایت‌های انجمن خواهد بود.

فرانک فراهانی‌جم