نسخه قابل چاپ

اندام نحیف، پوست و چشمان زرد و شکم‌های متورم جای شک باقی نمی‌گذارد که پای بیماری زردی در میان است. هزینه‌های سنگین دارو و درمان این بیماری به قدری است که همگان قادر به تامین این هزینه‌ها نیستند. تازه با این همه هزینه امید به بهبود هم در همه موارد وجود ندارد. افسوس که تنها غفلتی کوچک باعث این مشکلات شد. غفلتی که فرد را گرفتار هپاتیت کرد.

هپاتیت که در میان مردم به یرقان و زردی مشهور است، التهاب و تورم کبد است. هپاتیت ویروسی در اثر ویروس‌های مختلفی ایجاد می‌شود که به تورم و گاهی از بین رفتن کبد منجر می‌شود. مهم‌ترین انواع هپاتیت ویروسی هپاتیت‌هایA ،B و C هستند. هپاتیت B و C می‌توانند آسیب کبدی مزمن ایجاد کنند.

بیشتر افرادی که به هپاتیت مبتلا می‌شوند، علامت و شکایت مشخصی ندارند، اما بعضی افراد علائمی شبیه آنفلوآنزا دارند که عبارتند از: بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، ضعف، خستگی و درد خفیف شکم. علائمی که کمتر دیده می‌شوند، شامل ادرار پررنگ و زردی چشم‌ها و پوست است. تنها راه کشف موارد مثبت از طریق آزمایش خون است.

امروزه هپاتیت یکی از مشکلات بهداشتی عمده جهان است. براساس آخرین برآورد جهانی، حدود 300 میلیون نفر در سراسر جهان حامل ویروس هپاتیت B هستند. هپاتیت B پس از بیماری‌های سل و مالاریا شایع‌ترین بیماری عفونی و مسری است. سالانه حدود 50 میلیون نفر به تعداد افراد آلوده در دنیا افزوده می‌شود. همچنین حدود ‌200 میلیون نفر به ویروس هپاتیتC آلوده‌اند. در 102 کشور دنیا واکسیناسیون هپاتیتB انجام می‌شود که در بیش از ‌75 درصد موارد مانع از بروز ابتلا جدید در کشور می‌شود. هرچند با توجه به این که رفتارهای خطرساز و اعتیاد تزریقی در دنیا روند رو به رشدی دارد، تعداد مبتلایان به هپاتیتC نیز در حال افزایش است.

مناطق جغرافیایی دنیا از نظر درصد انسان‌های آلوده به هپاتیت به 3 دسته تقسیم می‌شود:‌ منطقه اول آمریکا و اروپاست که مناطقی با آلودگی کم محسوب می‌شوند در این مناطق میزان ناقلان هپاتیت کمتر از 2 درصد است. دومین منطقه مناطق با آلودگی متوسط است که آلودگی بین 2 تا 7 درصد است و سومین گروه مناطقی با آلودگی بالا همچون چین و تایوان است که میزان ناقلان بیش از 7 درصد است. البته شیوع این بیماری در برخی نواحی آسیا و آفریقا بسیار بالاست و حتی به 20 درصد نیز می‌رسد. در ایران طبق آمارهای موجود تا 10 سال پیش در منطقه با شیوع متوسط قرار داشت (حداقل 3 درصد ابتلا به هپاتیت در کشور) اما در حال حاضر با پیشگیری و اجرای واکسیناسیون کشوری، در برخی نواحی، میزان ابتلا به زیر 2 درصد رسیده است. پیش‌بینی می‌شود در کشور 2 میلیون نفر ناقل هپاتیتB هستند و سالانه بیش از 5 هزار نفر بر اثر این بیماری فوت می‌کنند.

این ویروس از طریق دستگاه گوارش فرد را آلوده می‌کند. حداکثر شیوع این بیماری بین سنین 30 تا 15 است. این ویروس براحتی در جامعه منتشر می‌شود. محتمل‌ترین راه سرایت راه مدفوعی ‌ دهانی از طریق تماس فردی است. بعضی محصولات رودخانه‌ای مثل صدف‌ها می‌توانند منبع آلودگی با ویروس باشند. آلودگی با ویروس هپاتیتA بندرت از طریق سرنگ و سوزن آلوده یا انتقال خون پیش می‌آید. با رعایت نکات بسیار ساده‌ای همچون شستن دست‌ها قبل و بعد از صرف غذا و رعایت بهداشت فردی، اختصاص وسایل شخصی خاص به بیمار و ضدعفونی کردن آنها، دفع بهداشتی فاضلاب و ضدعفونی کردن میوه‌ها و سبزیجات پیش از مصرف می‌توان جلوی انتقال ویروس این بیماری را گرفت.

ویروس عامل هپاتیتB از طریق مایعات بدن، خون، مقاربت و در ماه‌های آخر حاملگی از مادر به جنین منتقل می‌شود. هپاتیتB در 5 تا 10 درصد مبتلایان تبدیل به حالت مزمن و گاهی به سرطان کبد منجر می‌شود. هپاتیتB در مردان شایع‌تر از زنان است. بیماری هپاتیت B در افرادی مانند بیماران تالاسمی و هموفیلی‌ها که به صورت مداوم خون و فرآورده‌های خونی دریافت می‌کنند، شایع‌تر است که البته با کارهای صورت پذیرفته در زمینه سالم‌سازی خون در سازمان انتقال خون تعداد این بیماران نیز کاهش یافته است.

در سال‌های اخیر در کشور تشخیص در مراحل اولیه، ‌انجام بررسی‌های آزمایشگاهی، غربالگری و چکاپ افراد مثبت همگی به تشخیص زودهنگام هپاتیتB منجر شده و بر این اساس تصور ‌می‌شود که شیوع هپاتیت در کشور رو به افزایش باشد؛ در حالی که آمارهای کشوری حاکی از روند رو به کاهش هپاتیتB است.

البته براساس گزارش‌های وزارت بهداشت، الگوی انتقال بیماری هپاتیتB از مادر به کودک به انتقال در میان جوانان در حال تغییر است که این به علت افزایش رفتارهای پرخطری مثل خالکوبی و رفتارهای جنسی نامطمئن در بین جوانان است.

دوره نهفتگی این نوع هپاتیت 60 تا 300 روز است. بیماری از راه‌های خون، فرآورده‌های خونی آلوده، تزریقات و ابزار آلوده و همچنین از مادر به جنین سرایت می‌کند.

بیماری هپاتیتC برخلاف هپاتیتB در بیشتر موارد و بین 80 تا 100 درصد موارد به سمت مزمن شدن پیش می‌رود و تا زمانی که کبد را از بین ببرد، ادامه می‌یابد و فرد بیمار لزوما باید پیوند کبد شود.

یکی از دلایل اصلی پیوند کبد در جوامع غربی ابتلا به هپاتیتC است، این در حالی است که از 200 مورد پیوند کبدی صورت گرفته در ایران صرفا 20 مورد (10 درصد) به علت هپاتیتC بوده است.

هپاتیتC در بین گروه‌های خاص مانند هموفیلی‌ها، تالاسمی‌ها و معتادان تزریقی شیوع بسیار بالاتری دارد. براساس آمار موجود40 تا50 درصد مبتلایان به هپاتیتC معتاد تزریقی هستند. تعدادی از بیماران هموفیلی بیماران تالاسمی (که قبل از سال 75 خون گرفته‌اند) و بیماران دیالیزی نیز به این بیماری مبتلا هستند.

خالکوبی، استفاده از سرنگ مشترک در جمعیت روستایی و محیط‌های بسته نظیر سرباز خانه‌ها و خوابگاه‌های دانشجویی از رفتارهای پرخطر در افزایش شیوع هپاتیتC محسوب می‌شوند.

بیماری هپاتیت C اکنون یکی از معضلات جدی کشورهاست که در کشور ما نیز جزو مهم‌ترین بیماری‌های اصلی کبد محسوب می‌شود. این بیماری واکسن ندارد و امکان پیشگیری از آن هنوز فراهم نیست، به همین علت بیشتر تلاش‌ها در زمینه بیماریابی بموقع و درمان زودرس این بیماری متمرکز است. مهم‌ترین عوامل انتقال این بیماری استفاده از خون آلوده، تزریق مشترک با سرنگ آلوده و رابطه جنسی غیرایمن است و از این نظر کاملا مانند بیماری ایدز است، اما ویروس این بیماری به مراتب قوی‌تر از ویروس بیماری ایدز است.

تقریبا 15 میلیون نفر در دنیا آلوده به ویروس هپاتیتD هستند. ویروس هپاتیتD برای همانندسازی خود از ویروس هپاتیتB و امکانات سلول میزبان استفاده می‌کند. این ویروس مانند هپاتیتB از طریق مایعات بدن انتشار می‌یابد. هر دو ویروس با یک روش مشترک به سلول میزبان متصل می‌شوند. یک فرد ممکن است به عفونت توام هپاتیتB وD مبتلا گردد. هپاتیتD در کودکان و افراد بالغ مبتلا به هپاتیتB ایجاد می‌شود. چون همانندسازی ویروس به وجود هپاتیتB لذا پیشگیری از هپاتیتB در پیشگیری از این ویروس موثر خواهد بود. واکسیناسیون هپاتیتB ، مصرف نکردن مواد مخدر تزریقی، حذف محصولات خونی آلوده و کنترل ناقلان ویروس از انتشار هپاتیتD نیز جلوگیری می‌کند.

زدن واکسن هپاتیتB نقش موثری در کاهش تعداد مبتلایان به هپاتیتB دارد. در کشور ما نیز از سال 72 به بعد تمام نوزادان در بدو تولد واکسن هپاتیتB را دریافت می‌کنند و متولدان 68 تا 72 نیز از سال گذشته این واکسن را دریافت کردند.

با این حساب باید گفت خوشبختانه درخصوص بیماری هپاتیتB اکنون تقریبا همه کودکان و نوجوانان زیر 12 سال علیه این بیماری واکسینه هستند و واکسیناسیون نوجوانان سنین بالاتر علیه این بیماری از سال گذشته آغاز شده که قرار است تا پایان امسال همه 14تا 18 ساله‌های کشور علیه این بیماری واکسینه شوند. البته این جدا از واکسیناسیون گروه‌های پرخطر جامعه مانند کادر پزشکی و خانواده بیماران مبتلا به هپاتیت است.

یکی از دغدغه‌های اصلی دریافت‌کنندگان محصولات خونی ابتلا به هپاتیت در اثر خون آلوده است. انتخاب اهداکننده سالم، ارائه آموزش‌های عمومی به جامعه و انجام تست‌های لازم برای حفظ و تامین سلامت خون از برنامه‌های مشخص سازمان انتقال خون برای شناسایی و کاهش احتمال انتقال آلودگی از طریق تزریق خون و فرآورده‌های خونی است.

راه‌اندازی مراکز و ارائه خدمات مشاوره‌ای درخصوص هپاتیت B و C و ارائه مشاوره‌های لازم به افراد و خانواده‌های آنان که پس از اهدای خون آلودگی آنها محرز می‌شود، از دیگر برنامه‌های سازمان انتقال خون است.

اعتیاد یکی از دلایل اصلی ابتلا به هپاتیت نوعB وC است. ویروس هپاتیت نوعB وC از طریق تزریق مشترک با سرنگ آ‌لوده براحتی منتقل می‌شود. ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی در معرض اعتیاد تزریقی است. البته با توجه به این که ما در مجاورت کشورهایی با آمار بالای هپاتیتC قرار داریم، ایران در این خصوص در وضعیت مناسبی قرار دارد. میزان ابتلا در ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه و با وجود همسایگانی نظیر افغانستان، پاکستان، عراق و ترکیه کم است.

‌در سال 1379 در زندان‌های کشور اپیدمی هپاتیتC در حدود 20 درصد بود که با توزیع سرنگ یک بار مصرف در بین زندانیان و تغیر اعتیاد آنها از تزریقی به خوراکی، این بیماری کاهش یافت؛ به گونه‌ای که در سال 84 حدود 5 درصد از معتادان تزریقی به هپاتیتC مبتلا بوده‌اند.

انجام تاتو را اگر بتوان زیبایی نامید، باید گفت زیبایی مرگبار است. ویروس هپاتیت بسیار راحت منتقل می‌شود. حتی یک سوزن خالکوبی هم برای انتقال این ویروس کافی است. تنها کافی است وسایل تاتو به شکل صحیح و اصولی ضدعفونی نشوند.

متاسفانه کسانی که تاتو انجام می‌دهند یا برای این کار کم تعلیم دیده‌اند، یا اصلا تعلیم ندیده‌اند و اغلب نمی‌دانند چطور وسایل خود را ضدعفونی کنند و بهداشتی نگه دارند تا از انتقال بیماری‌های خونی مانند هپاتیت جلوگیری کنند. خالکوبی، شاهراهی برای ابتلا به هپاتیتB وC محسوب می‌شود. تحقیقات نشان داده کسانی که در سالن‌های تبلیغاتی، خالکوبی کرده‌اند 9 بار بیشتر از کسانی که خالکوبی نکرده‌اند در معرض خطر ابتلا به هپاتیت C هستند. هپاتیت می‌تواند از طریق خالکوبی کردن به وسیله سوزن‌های استفاده شده از سوی مشتریان قبلی یا رنگ‌های استفاده شده، نقص در تکنیک ضدعفونی کردن یا انجام کارهایی مانند امتحان تیزی سوزن با دست و بعد تماس دست با پوست کسی که خالکوبی روی او انجام می‌شود منتقل شود.

شناخت ناکافی بیماری، موجب شده زندگی با بیمار هپاتیتی اصلی‌ترین دغدغه‌ اطرافیان بیمار شود، اما زندگی با یک فرد هپاتیتی، مثل زندگی با یک فرد عادی است، با این تفاوت که در صورت رعایت نکردن بعضی نکات ساده، ‌شانس انتقال بیماری وجود دارد ولی اگر راه‌های انتقال هپاتیت‌ها را بشناسیم و رعایت کنیم، می‌توانیم با خیال راحت در کنار افراد بیمار زندگی کنیم. به عنوان مثال وسایل شخصی از قبیل حوله، تیغ، ناخن‌گیر، شانه و مسواک را که احتمال آلوده شدنشان به خون و فرآورده‌های خونی وجود دارد جدا کنیم. از سوی دیگر اگر بیمار مبتلا به هپاتیت B باشد، افراد خانواده می‌توانند با واکسیناسیون نسبت به این نوع هپاتیت مصونیت پیدا کنند.

برای بسیاری، هپاتیت بیماری ترسناکی است که آن را باید برابر با مخارج بسیار زیاد و سرانجام هم نابودی کبد دانست. کبدی که پیوند آن 50 میلیون تومان هزینه دارد، ولی در حقیقت هپاتیت، آخر دنیا نیست. بیمار مبتلا به هپاتیت باید پیش از هرچیز باور داشته باشد بیماری‌اش قابل کنترل است. او باید به توصیه‌های پزشکان عمل کند، ‌راه‌های مقابله و جلوگیری از پیشرفت بیماری را بشناسد و تلاش کند در کنار رعایت نکات درمانی و بهداشتی، زندگی روزمره‌اش را هم داشته باشد. صدالبته که برای انجام این کار حمایت خانواده و دوستان شخص مبتلا ضروری است تا بیمار احساس تنهایی و طرد شدن از جامعه نکند. به هر حال کسی که به هپاتیت مبتلا می‌شود، علاوه بر مشکلات جسمی در معرض یک فشار روانی بالا نیز قرار دارد. اینجاست که وظیفه جامعه و خانواده‌ بیمار حکم می‌کند او را در مقابل این فشار روانی حمایت کنند تا بیمار باور کند دنیا به آخر نرسیده و تا شقایق هست زندگی باید کرد.